Zapomniana Wyspa
· Forgotten Isle ·
Start
· Mitologia
· Foto & Video
· Music
Germańska · Celtycka
Między Walhallą a Helheimem
Mitologia Germańska
Opracowanie © Karolina Węgrzyn 2003
Najwięcej mitów germańskich powstało w czasach Wikingów ( 750 - 1050 r.). Głównym źródłem na temat germańskich bóstw są zbiory mitów powstałe w średniowieczu, najcenniejszym zaś dokumentem jest Edda prozaiczna Snorri Sturlusona (1179 - 1241).
Hel(praca w toku, 2010)
Wikingowie
Pierwsze najazdy Wikingów miały miejsce pod koniec VIII wieku. Wikingowie byli Norwegami, Szwedami i Duńczykami. Według norweskiego podróżnika i badacza Thora Heyerdahla Wikingami byli uczestnicy najeźdźczych band, nękających atakami z morza ląd od Rosji na wschodzie do Irlandii na zachodzie, od Szkocji na północy do Sycylii i świata muzułmańskiego na południu. Samo słowo 'wiking' oznaczało najprawdopodobniej 'niespodziewany najeźdźca'. Według brytyjskiego historyka Davida Wilsona mimo opinii piratów i niszczycieli Wikingowie posiadali kulturę równie złożoną, jak kultury napadanych krajów. Byli wielkimi podróżnikami i żeglarzami, ich miasta były dużymi ośrodkami handlu, ich sztuka była oryginalna i twórcza, posiadali własną mitologię i literaturę piękną. Wzbogacili kulturę północnoeuropejską o tradycję wolności osobistej i elementy swego systemu prawnego, zarazili zamiłowaniem do odkryć. Sami również czerpali z kultury zachodu, co ostatecznie zaowocowało nawróceniem się na wiarę chrześcijańską w XII wieku.
Loki (szkic 2009)
Stworzenie Świata
Na początku kosmos dzielił się tylko na dwie części: Muspellheim - 'Krainę ognistych olbrzymów' na południu i Niflheim, mroczną krainę śniegu i lodu na północy. Pomiędzy nimi rozciągała się otchłań Ginnungagap. Gdy ciepłe powietrze z Muspellheimu spotkało się z zimnym powietrzem Niflheimu w otchłani powstało morze deszczu i stopionego śniegu. Z ciepłej wody wynurzyła się pierwsza żywa istota - olbrzym Ymir. Spod jego lewego ramienia wyszła na świat pierwsza para ludzi-gigantów, zaś spod jego nóg rodzina lodowych olbrzymów. Ymir opiekował się pierwszą krową Audumlą - 'Żywicielką'. Pewnego razu Audumla zaczęła lizać oblodzoną skałę, z której po trzech dniach wyłonił się człowiek - Buri - 'Zrodzony'. Jego syn Bur pojął za żonę Bestlę, córkę lodowych olbrzymów, z którą miał trzech synów: Odyna, Wiliego i We. Trzej bracia wypowiedzieli wojnę olbrzymom i zabili Ymira. W potokach jego tryskającej krwi utopili wszystkich lodowych olbrzymów, z wyjątkiem jednej pary. Krwawy potop zalał otchłań, tworząc morza i jeziora. Z ciała Ymira Odyn wraz z braćmi stworzył świat o nazwie Midgard - 'Przestrzeń Środkowa'. Z jego mięsa uformował ziemię, z kości góry, z zębów i kości szczęk skały i kamienie, z czaszki niebo, podtrzymywane przez cztery karły. Mur z brwi Ymira chronił Midgard przed atakami pozostałych przy życiu olbrzymów.
Pierwsza para ludzi została stworzona przez trójkę bogów z dwóch drzew, rosnących na brzegu morza lub wystrugana z dwóch drewnianych bali unoszących się na wodzie. Pierwsi ludzie dostali od stwórców podarunki: duszę od Odyna, inteligencję i uczucia od Wiliego, zmysły i kształt od We. Z czerwi pełzających po ciele martwego Ymira powstały zamieszkujące pod ziemią karły. Następnie synowie Bura wybudowali swą własną siedzibę Asgard.
Kosmiczne Drzewo Życzeń (2018) | Więcej w galerii prac dla dzieci
Mityczny Wszechświat
Kosmiczne drzewo - ogromny jesion Yggdrasil - ogarnia swymi korzeniami dziewięć światów, zamieszkanych przez bogów oraz karły, elfy, olbrzymy i ludzi. Yggdrasil miał trzy potężne korzenie. Jeden z nich sięgał w głąb do Jotunnheimu - 'Krainy olbrzymów', w której znajdowało się źródło Mimira,. Drugi korzeń kończył się w Niflheimie, najniżej położonym z dziewięciu światów. W jego pobliżu znajdowała się studnia Hwergelmir - 'Kipiący kocioł' - oraz siedziba smoka Nidhogga, podgryzającego od spodu korzeń Yggdrasila. Trzeci korzeń znajdował się w Godheimie -'Siedzibie bogów'- gdzie mieścił się Asgard. Pod trzecim korzeniem leżało święte źródło Urd, przy którym odbywały się posiedzenia trybunału bogów.
Każdego dnia trzy Norny, boginie losu, czerpały wodę z Urd i spryskiwały nią ziemię wokół korzenia oraz sam korzeń, by w ten sposób chronić go od wyschnięcia i złamania. Gałęzie Yggdrasila sięgały do Muspellheimu, Wanaheimu - siedziby Wanów, Swartalfheimu - 'Krainy elfów', Ljosalfaheimu - 'Krainy sprawiedliwych', Mannheimu - 'Krainy ludzi' oraz Helheimu - 'Krainy zmarłych', królestwa bogini Hel.
Hel (2009/2019) | Powiększenie i wersja w bieli dostępne w galerii głównej.
Bogowie
Najwyższymi bogami germańskimi byli Asowie, bogowie wojownicy, z siedzibą w Asgardzie. Ich przywódcą był jednooki Odyn. Do Asów należeli również Wili i We, Baldr i Loki oraz Thor, władający młotem Mjlollnirem, który rzucony zawsze wracał do ręki swego pana. Przed pojawieniem się Asów władzę nad światem sprawowali Wanowie, którymi rządził starożytny bóg morza Njord i jego dzieci - Frey i Freyja. Początkowo byli wrogami Asów, jednak z czasem obie strony uświadomiły sobie, że wygrana jest niemożliwa, zaś razem mogą stawić czoła wspólnym wrogom podczas Ragnarök - 'Zmierzchu bogów'. Wanowie byli bogami płodności, nastawionymi pokojowo bóstwami dobroczynnymi, lubującymi się w idealnym pięknie.
Odyn
Odyn był bogiem żądnym wiedzy, dlatego codziennie dwa kruki zdawały mu sprawozdanie z tego, co wydarzyło się na całym świecie. By poznać tajemnice, Odyn skłaniał się do poświęceń i pokuty. Jedno ze swych oczu oddał olbrzymowi Mimirowi w zamian za możliwość napicia się wody ze źródła mądrości. By posiąść tajemnice run, Odyn przez dziewięć dni i dziewięć nocy wisiał na gałęzi Yggdrasila, przebiwszy się włócznią. Dzięki tej samoofierze zdobył tajemną wiedzę, pokonał śmierć i w pełni odzyskał siły. Źródło Mimira zawierało świętą wodę przeznaczenia, zaś Yggdrasil był drzewem losu. Obie ofiary przyczyniły się do uzyskania przez Odyna ogromnej władzy nad światem, a jednocześnie uświadomiły mu jego zależność od przeznaczeniua i przypomniały o nieuchronnym kresie panowania wraz z nadejściem Ragnarök. Według Snorri Sturlusona pierwowzorem tego nieustraszonego boga był król Wikingów Odyn, po śmierci czczony jako bóg, który pierwszy poprowadził swój lud z nad Morza Czarnego na północ - Wikingowie przybyli do Skandynawii z Gór Kaukazu.
Na Ragnarök! (2011)
Wojownicy
Odyn rządził za pomocą magii, nauczał wybranych wojowników zaklęć użytecznych w walce. Był patronem berserków, budzących grozę wojowników dokonujących brawurowych wyczynów w stanie zbliżonym do szału, którzy z pianą na ustach i zębami wbitymi w brzeg swych tarcz rzucali się nago w sam środek bitwy. Wierzono, że berserk (bersekr) - 'niedźwiedzie skóry' - posiadają siłę niedźwiedzia, a nawet mogą się weń przemieniać.
Wikingów cechowało zamiłowanie do ryzyka i pogarda wobec tych, którzy nie potrafili z godnością znosić trudów i cierpień. Śmierć w bitwie była radosnym wydarzeniem. Jako 'Ojciec poległych' Odyn przyjmował w swej siedzibie wszystkich poległych wojowników. Znajdujące się na jego służbie walkirie, demoniczne młode kobiety - wojowniczki, zabierały wojowników z pola bitwy do Walhalli - 'Komnaty zabitych'- znajdującej się obok podniebnego Asgardu. Tam zmarli bohaterowie biesiadowali nocą, by za dnia toczyć ze sobą walki. W ten sposób przygotowywali się do Ragnarök - ostatecznej bitwy, która rozegra się pod koniec czasów pomiędzy bogami, ludźmi, olbrzymami i potworami na równinie Wigrid.
Ragnarök
W germańskiej mitologii świat nie trwa wiecznie, a bogowie nie są nieśmiertelni. 'Zmierzch bogów' będzie zarówno końcem, jak i początkiem. Owa decydująca o losach świata bitwa będzie się toczyć pośród buchających płomieni; drzewo świata Yggdrasill zatrzęsie się, bogowie zaś będą padać jeden po drugim. Po katastrofie ziemia jednak znów się zazieleni, a życie powstanie z prochów i zgliszcz. Nastąpi nowa, złota era. Z prochów Ragnarök powstanie nowy, odrodzony świat, któremu kształt nada jedyna para ludzi, która przetrwa tę katastrofę - Lif ('Życie') i Lifthrasir ('Spragniona życia'). Bogowie Baldr i jego niewidomy brat Höd powrócą ze świata podziemnego i stworzą nowe niebo, powstanie nowa ziemia zielona i świeża z polami zbóż, które wzejdą same, nieposiane.
Baldr (praca w toku, 2008)
Loki, Hel i Baldr
Przewrotnym bogiem był jeden z Asów - Loki (Loke), przebiegły bóg-oszust. Według Sturlusona, był on ładnym i miłym dla oka młodzieńcem, gwałtownie zmieniającym nastrój i skłonnym do czynienia zła. Początkowo był postacią pozytywną, jednak jego wyczyny wzbudzały zazdrość innych bogów. Z czasem Loki stał się zgorzkniały i złośliwy z powodu niechęci, jaką zaczęli żywić do niego bogowie. Sam również był zazdrosny o Baldra, ulubieńca bogów, o nieprzeciętnej urodzie i mądrości, którego zranić mogła tylko jemioła. Za pomocą podstępu Loki sprawił, że nieświadom niczego niewidomy Höd przeszył brata strzałą z jemioły. Zrozpaczeni bogowie wysłali posłańca do krainy umarłych, by wykupił Baldra. Bogini śmierci Hel zawyrokowała, że uwolni go pod warunkiem, że wszyscy bogowie mieszkający w niebie uronią za nim łzę. Loki jako jedyny odmówił opłakiwania Baldra i uniemożliwił mu powrót do świata żywych. Ciało Baldra bogowie umieścili w łodzi, którą następnie podpalili. Zrozpaczona po stracie męża Nanna rzuciła się za nim w płomienie. Tak też wyglądał rzeczywisty pochówek - wodzów kremowano na długich, puszczanych na wodę łodziach, w których odpływali do Walhalli na spotkanie z Odynem. Starożytna ceremonia pogrzebowa do dziś jest odtwarzana co roku na Szetlandach podczas święta Up-Helly-Aa. Samoofiarowanie się Nanny również miało odbicie w rzeczywistości - żony i niewolnice zmarłych wodzów często z własnej woli dawały się przywiązać do zwłok na łodzi i płonęły wraz z nimi.
Hel i Baldr (praca w toku, Painter 2008)
Loki był synem olbrzyma Farbautiego i olbrzymki Laufey. Jego druga żona Angrboda, niezwykle brzydka olbrzymka, urodziła mu dwóch synów: wilka Fenrira i węża morskiego Jormunganda. Ze związku Lokiego i Angrbody narodziła się również córka Hel. Za sprawą Odyna Hel stała się boginią śmierci - zawyrokował on, że będzie ona panią wszystkich zmarłych niehonorowo oraz w wyniku chorób i ze starości. Hel zamieszkiwała w pałacu zwanym 'Zimny deszcz ze śniegiem', stąd władała Helheimem - 'Światem podziemnym' i Niflheimem - 'Krainą ciemności'. Według Erica A. Andersona jej królestwo było pełne smutku i głodu i nikt, kto do niego trafił nie mógł już go opuścić. Z przebywającymi w swym królestwie zmarłymi Hel musiała dzielić cokolwiek miała do jedzenia, na jej stole zaś gościł talerz o nazwie 'Głód'. Swą dziwną urodę odziedziczyła częściowo po obojgu rodziców. Po ojcu połowę twarzy miała uroczą i przyjemną dla oka, podczas gdy drugą połowę brzydką i zniekształconą jak u jej matki. Od urodzenia była na wpół żywa - od talii w górę jej skóra była zdrowa i żywa, w dół zaś martwa. Opisywano ją również jako w połowie czarną jak noc i w połowie białą jak śnieg. Tak jak jej starsi bracia, Hel dołączy do swego ojca podczas Ragnarök, na czele swej armii zmarłych, by dopełnić przeznaczenia.
Loki (szkic 2009)
Bogowie zbyt późno zdali sobie sprawę, że przymykając oko na wybryki Lokiego, tolerowali rozprzestrzenianie się zła po świecie. W końcu Loki został przykuty do skały w jaskini. Towarzyszy mu wierna żona Sigin, która chwyta do kubka jad żmii spływający na twarz skazańca. Gdy oddala się, by opróżnić kubek, targany bólem Loki szarpie się, powodując trzęsienia ziemi. Loki i Sigin pozostaną w jaskini aż do czasu Ragnarök, kiedy to właśnie Loki wraz z Hrymem poprowadzą lodowe olbrzymy do boju przeciw Asom i ich sprzymierzeńcom na wyżynie Wigrid. Przybędą oni na upiornym statku Naglfarze, zbudowanym z paznokci zmarłych. By opóźnić budowę Naglfaru, a tym samym Ragnarök, Germanie dokładnie obcinali zmarłym paznokcie przed złożeniem ich do grobu. Jednak ostateczna bitwa jest nieunikniona, mimo że strażnik bogów Heimdall czuwa na Bifroście - tęczowym moście prowadzącym do Asgardu, by w porę ostrzec o zbliżających się olbrzymach. Wraz z zawaleniem się Bifrostu pod stopami olbrzymów zacznie się zagłada germańskiego świata, który tak jak powstał, tak i zginie skąpany we krwi.
"Kłamca" (2012) | Współczesne wcielenie Lokiego z "Kłamcy" Jakuba Ćwieka
Powiększenie i więcej w galerii głównej.
Bibliografia:
· A. Cotterell, Ilustrowana encyklopedia mitów i legend świata, Warszawa 1996,
· T. Heyerdahl, Z kontynentu na kontynent, Gdańsk 1983
· A. Anderson, Old Norse Religion, The Official Sagaletter of the Viking Age Club, www.vikingage.com